Politieke partijen en de opkomst van het populisme

Geïnspireerd door onze conferentie over Vertegenwoordiging in het tijdperk van het populisme - medegeorganiseerd door NIMD, Internationale IDEA, OVSE/ODIHR, VERTEGENWOORDIG en WFD - NIMD Knowledge Advisor, Dalila Brosto, deelt haar eigen reflecties over de rol van politieke partijen in de opkomst van het populisme en hoe deze partijen de steun van burgers kunnen terugwinnen.

Populisme is de afgelopen jaren een steeds sterkere politieke kracht geworden: verschillende Europese landen, waaronder Finland, Hongarije, Letland, Litouwen, Noorwegen en Zwitserland, hebben rechtse partijen aan de macht en rechtse populisten zoals de Britse UKIP, het Franse Front National en de Duitse Alternative für Deutschland genieten een recordpopulariteit. Hoe kan dit worden verklaard? Zijn externe factoren hier debet aan of zijn het de traditionele politieke partijen die niet in staat zijn om te gaan met de ontevredenheid van de massa? Hebben politieke partijen gefaald?

Voordat we dieper ingaan op het populisme, is het belangrijk om een definitie te geven. Populisme is een "dunne ideologie", wat betekent dat het zowel links als rechts van het politieke spectrum aanhangers kan hebben en zelfs eigen hybriden kan creëren, zoals de Vijfsterrenbeweging (M5S) in Italië. Politieke wetenschappers wijzen op de claim van het populisme om een moreel verenigd volk te vertegenwoordigen dat verraden is door de elites, en daarom de zwijgende maar boze meerderheid vertegenwoordigt. Populisten blinken uit in het communiceren van de onvrede van de gewone kiezers, vaak steunend op hun woede over een technocratisch politiek establishment dat niet in staat is om emotionele politieke kwesties in het openbaar te confronteren.

De populistische golf is, tenminste gedeeltelijk, een reactie op het kennelijke politieke falen van gevestigde partijen om de grootste uitdagingen van hun samenleving aan te pakken - in Europa voornamelijk migratie en de aanhoudende eurocrisis - en ook een reactie op een vermeende grote coalitie tussen centrum-links en centrum-rechts. Europese mainstreampartijen zijn steeds dichter naar het ideologische midden opgeschoven: veel linkse partijen hebben ideologie gedeprioriteerd en een "post-partijdig pragmatisme" omarmd, terwijl rechts is opgeschoven naar een progressievere agenda, voornamelijk op sociaal-cultureel gebied.

Gefragmenteerde samenlevingen en gepolariseerde politiek maken het onwaarschijnlijk dat de opkomst van het populisme snel zal worden gekeerd. Treuren over vervreemde kiezers zou niet het antwoord moeten zijn, en het demoniseren van populistische kiezers evenmin.

De effecten van globalisering, waaronder snelle industriële veranderingen, massa-immigratie, verschuivende sociale waarden en een afnemend gemeenschapsgevoel zijn zaken die door politieke partijen moeten worden aangepakt. Wat de partijen nodig hebben is een coherent alternatief voor het economisch beleid dat maar al te vaak heeft bijgedragen aan het vergroten van de inkomensverschillen over het hele continent. Naar mijn mening is de meest effectieve manier om de steun van de burgers terug te winnen het ontwikkelen van concreet beleid dat direct ingaat op hun zorgen en angsten.

De Europese politieke partijen moeten dus de deugden van ideologische heterogeniteit herontdekken: in plaats van afwijkende stemmen van binnenuit het zwijgen op te leggen, moeten politieke partijstructuren het spectrum weer openstellen voor afwijkende, afwijkende en controversiële standpunten. Door afwijkende standpunten te verwelkomen, kunnen kiezers zich identificeren met verschillende verhalen en hun betrokkenheid op lokaal en regionaal niveau herontdekken.