El Salvador: "We hebben dit gebroken moment nodig om na te denken over democratie

El Salvador heeft te maken gehad met een democratisch verval na de verkiezing van Nayib Bukele tot president in 2019. Hoewel zijn beloften om misdaad en corruptie aan te pakken bij velen populair bleken, hebben zijn methoden tot bezorgdheid geleid.

Bukele bracht troepen in het Congres toen wetgevers zijn voorstellen bespraken, verving de constitutionele kamer en de onafhankelijke procureur-generaal en onlangs een wet voorgesteld die beperkingen oplegt aan buitenlandse financiering voor NGO's.

Hier, Juan Meléndez, uitvoerend directeur van NIMD El Salvadorreflecteert op de omstandigheden in El Salvador waardoor Bukele het verhaal kon grijpen en aan de macht kon komen, en kijkt vooruit naar hoe het land kan terugkeren naar het pad van de democratie.

Als we kijken naar de uitdagingen waar El Salvador vandaag voor staat, kan het verleidelijk zijn om ze in een mondiale context te plaatsen. Nayib Bukele's omarming van sociale media, het verhaal van de buitenstaander en de confrontaties met de elite zijn inderdaad bekend bij andere populistische leiders over de hele wereld.

Maar er is ook iets unieks Salvadoriaans aan de opkomst van Bukele en de hachelijke positie van de democratie in het land vandaag.

El Salvador heeft een lange geschiedenis van revolutie en rebellie. Iedereen heeft wel een beetje Che Guevara in zich. Tijdens de jaren 1960 en 1970 was er een hardnekkige strijd tussen de linkse en rechtse krachten. Een vredesakkoord in 1992 maakte een einde aan onze lange burgeroorlog, maar de mentaliteit van de Koude Oorlog bleef.

Helaas heeft dit een schaduw geworpen over onze democratie. De twee partijen die de afgelopen drie decennia de politiek in El Salvador hebben gedomineerd, kwamen voort uit de verschillende partijen in de burgeroorlog - FMLN aan de linkerkant en ARENA aan de rechterkant - en ze bleven tegenover elkaar staan zonder aan samenwerking te denken. Deze partijen leken altijd in een impasse te verkeren. Ze blokkeerden voortdurend elkaars voorstellen in het parlement en de mensen zagen alleen maar gevechten en werden moe en gedesillusioneerd.

Hoewel het vredesakkoord de voorwaarden voor democratie vastlegde - een vrije pers, vrije verkiezingen en een meerpartijenstelsel - werkte niemand aan de onderliggende democratische cultuur. Niemand sprak over checks and balances. De meerpartijengedachte bleef buiten beeld. Het democratische systeem bleef in opbouw.

Ondertussen veranderde er verder niets. Iedereen verwelkomde de vrede, maar de hoop dat democratie een betere levenskwaliteit zou brengen, werd nooit bewaarheid. Armoede en ongelijkheid bleven. Veel mensen vertrokken naar de Verenigde Staten op zoek naar mogelijkheden om geld te verdienen.

"Mensen geloofden niet meer in de regering, ze geloofden niet meer in democratie, ze geloofden niet meer in politici."

Corruptie is ook een groot probleem, met elke politieke partij die betrokken is bij corruptiezaken. Van de laatste drie presidenten voor Bukele zit Antonio Saca in de gevangenis en zijn Mauricio Funes en Salvador Sánchez Cerén in Nicaragua om te ontsnappen aan de aanklachten van corruptie tegen hen.

Gezien deze geschiedenis en context is het niet verwonderlijk dat mensen hun geloof verloren. Ze geloofden niet meer in de regering, ze geloofden niet meer in democratie, ze geloofden niet meer in politici. Dus toen Bukele zichzelf positioneerde als een buitenstaander, tegen de elites en een beetje een rebel, was dat een aantrekkelijk verhaal.

Maar hoewel ik ontsteld ben over de bedreigingen voor een onafhankelijke rechterlijke macht in El Salvador en de toenemende druk op de oppositie, ben ik ook hoopvol.

De verkiezing van Bukele heeft ons een kans gegeven. In het verleden vonden mensen het niet nodig om over democratie te praten. Men ging ervan uit dat we een democratisch systeem hadden en dat zorgde voor zelfgenoegzaamheid bij de mensen en de politieke partijen. Niemand leek geïnteresseerd in het verbeteren van het systeem.

Nu zien we dat democratie noodzakelijk is. Eindelijk hebben de progressieven het over democratie. De revolutionaire groepen hebben het over democratie. Jonge mensen hebben het over democratie. Mensen hebben het over de noodzaak van checks and balances, de noodzaak om een echt meerpartijenstelsel te ontwikkelen waarin elke stem wordt gehoord.

Een kans voor verandering

We hebben duizenden mensen op straat zien protesteren voor democratie. Dit is een goed moment voor het maatschappelijk middenveld. De demonstranten - sociale bewegingen zoals feministen, milieugroeperingen, landbouwgroeperingen, arbeiders - komen voor het eerst samen met een gemeenschappelijk doel. Ze zijn zich nog aan het consolideren, maar er is potentieel voor hen om nieuwe politieke bewegingen te vormen of kandidaten van bestaande politieke partijen te steunen.

Er is hernieuwde belangstelling voor ons werk als trainer in democratie voor mensen uit het hele politieke spectrum.

Dit is een kans en het is belangrijk dat de bestaande politieke partijen dit ook erkennen. De leiders van de twee traditionele partijen zijn grotendeels oud en vastgeroest in hun gewoontes. Ze denken dat het probleem alleen bij Bukele ligt. Ze kijken niet naar de gebreken in het democratische systeem dat zijn machtsovername mogelijk heeft gemaakt, en dat moment van zelfreflectie moet er komen.

De politieke partijen moeten veranderen en erkennen dat hun diepgewortelde polarisatie en hun onvermogen om samen te werken over ideologische lijnen heen een grote rol hebben gespeeld bij het aanwakkeren van de ontgoocheling waardoor Bukele het verhaal kon grijpen.

"We hadden dit gebroken moment nodig om na te denken over democratie."

De gebeurtenissen in El Salvador zijn ook een waarschuwing voor andere landen om democratie niet als vanzelfsprekend te beschouwen. Het is een werk in uitvoering en zonder aanhoudende inspanningen en investeringen kan het met alarmerende snelheid achteruitgaan.

De jongeren in El Salvador erkennen dit vandaag. We hadden dit gebroken moment nodig om over democratie na te denken. De laatste maanden heb ik eindelijk een beetje hoop, want de jongeren praten over democratie, ze praten over dialoog. Nu moeten wij als Salvadoraanse democraten - met de steun van de internationale gemeenschap - ervoor zorgen dat we die dromen van echte democratie ondersteunen.

Een versie van dit artikel verscheen op de Nederlandstalig Latijns-Amerikaans online nieuwsmagazine, La Chispa.