Verslag: Het grote Midden-Amerika debat

Gepubliceerd op 07-11-2018

Leestijd 5 minuten

Nieuws

Meld je aan voor het vervolgevenement - Groot Latijns-Amerika Debat II - "Het Koninkrijk en zijn buren". hier.

Kan Nederland - ooit een belangrijke donor in de regio - weer een rol spelen in Midden-Amerika, nu het te maken heeft met nieuwe autoritaire leiders, corruptie en geweld?

Het Grote Midden-Amerika Debat, dat op 1 november plaatsvond in de Rode Hoed in Amsterdam, stelde precies die vraag. Het doel was om deze kwestie op tafel te leggen, zowel bij het publiek als bij Nederlandse politici. De aanwezige Kamerleden zegden toe om op basis van het debat een hoorzitting over de kwestie te houden.

xxxxx

"Een gewetensvraag: wie van jullie heeft ooit een badge gedragen om de Sandinistische revolutie te steunen?" Moderator Frénk van der Linden begint met het publiek te herinneren aan deze onverwachte wending in de recente geschiedenis van Nicaragua. De autoritaire president van het land, Daniel Ortega, die nu de Nicaraguaanse democratie de rug toekeert en de oppositie hard aanpakt, was ooit een gevierde revolutionair. Zelfs in links-progressieve kringen in Nederland.

Een paar handen gaan omhoog te midden van een schuldgevoel in de goed gevulde zaal. Ongeveer 250 mensen hebben zich vanavond verzameld in De Rode Hoed.

Zoals al snel duidelijk wordt, hebben velen persoonlijke banden met het land. Onder hen het Nederlandse parlementslid Bram van Ojik, die een groot deel van de jaren 80 op de radio verslag deed van linkse politiek in de regio, waaronder de Sandinistische revolutie. Of de broer van Jan Kuiper, een van de vier Nederlandse IKON-journalisten die in 1982 werd doodgeschoten in El Salvador.

Het doel van de avond, in de woorden van Van der Linden: "Midden-Amerika weer in de schijnwerpers zetten."

De regio zag veel hoopvolle ontwikkelingen in de jaren 1990: burgeroorlogen en dictaturen maakten plaats voor democratie en er werden stappen gezet om corruptie en straffeloosheid aan te pakken. Daardoor was er minder aandacht voor Midden-Amerika. 'Geen nieuws is goed nieuws, werd lang gedacht', zegt Van der Linden. Maar nu dreigen tegenkrachten de positieve ontwikkelingen teniet te doen. In Guatemala probeert president Jimmy Morales het werk van de commissie tegen straffeloosheid (CICIG) te blokkeren, terwijl mensenrechtenactivisten in Honduras vrezen voor hun leven.

Wat is er echt aan de hand in de regio? En welke rol speelt Nederland - ooit een belangrijke donor?

Hardnekkige mythe

Om de eerste vraag te beantwoorden - "wat gebeurt er in de regio?" - komen twee speciale gasten op het podium: Enrique Gasteazoro, algemeen directeur van Nicaragua's grootste onafhankelijke mediakanaal Confidencial; en Alvaro Montenegro, medeoprichter van jeugdbeweging Justicia Ya, die strijdt tegen corruptie en straffeloosheid in Guatemala.

Gasteazoro loopt voorop in het ontkrachten van wat hij een "hardnekkige mythe" noemt: dat het goed ging in Nicaragua vóór de massale protesten in april van dit jaar. Ortega werd in 2006 gekozen. Maar het feit dat er verkiezingen waren, betekent niet dat wat er gebeurde eerlijk en democratisch was. Ortega veranderde de kieswet, waardoor 35% van de stemmen genoeg was om de presidentsverkiezingen in de eerste ronde te winnen. Hij kocht steun van de kerk in ruil voor wetgeving tegen abortus.

Volgens Gasteazoro is dit regime, ideologie buiten beschouwing gelaten, niet slechter dan het vorige: ook toen was de macht in handen van enkelen. "We leven onder een economische dictatuur waarin politiek en bedrijfsleven met elkaar verweven zijn. Veel mensen hebben dat geaccepteerd omwille van de stabiliteit. De studentenprotesten tegen het regime die in april van dit jaar begonnen, naar aanleiding van een milieuramp in het zuidoosten van Nicaragua, waren een bewustwording," zegt hij. "Voorheen waren dat feministen, campesinos en inheemse mensen apart zouden protesteren voor hun eigen rechten. De studentenbeweging maakte duidelijk dat niemand in dit land zeker kan zijn van zijn rechten en dat we allemaal samen moeten protesteren."

Ook in Guatemala liepen studenten voorop in de protesten tegen de regering. Het begon allemaal na een poging van president Jimmy Morales om een einde te maken aan een anticorruptieonderzoek dat werd gefinancierd door de Verenigde Naties. "Het hoofd van het onderzoek oordeelde dat de immuniteit van Morales moest worden opgeheven. Hij heeft mogelijk een miljoen dollar aan illegale campagnefinanciering aangenomen," legt Montenegro van Justicia Ya uit. "Tegelijkertijd kampt de regio met geweld van bendes en paramilitairen."

Nederlandse samenwerking

Hoe kan Nederland een positieve impact hebben in deze landen? "We hebben veel internationale steun nodig," zegt Montenegro. "Onze regering probeert zich te isoleren, maar juist nu hebben we aandacht nodig. En ambassades moeten niet de fout maken om in economische chantage te trappen."

Gasteazoro is het daarmee eens: er moet begrip zijn voor de manier waarop particuliere macht de staat beïnvloedt. "De Nederlandse ambassade in Nicaragua sloot in 2013 haar deuren op een cruciaal moment. Er was groei, werd er gezegd. Maar de economische macht was zo gecentraliseerd dat de groei een nieuwe dictatuur mogelijk maakte."

De belangrijkste conclusie is dat Nederland niet weg had moeten gaan. Maar als Heleen Schrooyen - NIMD's Senior Programma Manager voor Latijns-Amerika - Gasteazoro vraagt waarom Nederland zich weer met de regio zou moeten bemoeien, is zijn antwoord duidelijk: "Als het je niet interesseert, sta dan in ieder geval niet in de weg."

Het is een boodschap die wordt herhaald in de paneldiscussie. "De focus op eigenbelang en handelsbetrekkingen heeft Honduras, El Salvador, Nicaragua en Guatemala geen goed gedaan", zegt Julienne Weegels, onderzoeker over de regio bij CEDLA. "Als je je te veel concentreert op handelsbetrekkingen, richt je je alleen op de economisch-politieke elite."

Maar wat als we handelsbelangen gebruiken om achter de schermen druk uit te oefenen om de mensenrechtensituatie te verbeteren? Het is een strategie die wordt voorgesteld door buitenlands commentator Arend Jan Boekestijn. Hij heeft de goedkeuring van zijn mede-panelleden, Marionne Lips van CNV Internationasl en Impunity Watch directeur Marlies Stappers. "Hij is helemaal niet slecht," grapt Stappers. "Ik denk dat we dat zeker moeten doen."

Wat nu belangrijk is, benadrukt Stappers, is het vinden van de politieke wil. "Ik spreek namens alle organisaties die dit debat mede hebben georganiseerd. We maken ons grote zorgen over het gebrek aan aandacht voor de regio in Nederland. Het was vanavond onmogelijk om iemand van het ministerie van Buitenlandse Zaken rond de tafel te krijgen. Dat zegt iets over ons beleid. Nederland was ooit zeer betrokken. We steunden de strijd tegen straffeloosheid en we hielpen het maatschappelijk middenveld te versterken. Toen er beweging in kwam, zijn we vertrokken. En daar zien we nu de gevolgen van."

Politiek engagement

Maar politieke wil is die avond wel te zien. Het programma eindigt met een reflectie op de situatie door Kamerleden Bram van Ojik (GroenLinks), Achraf Bouali (D66) en Sadet Karabulut (SP). Terwijl de eerste twee panelleden het belang van solidariteit benadrukken, stelt Karabulut een hoorzitting over Midden-Amerika in de Tweede Kamer voor. "Ik merk aan de regering, via D66 hier naast mij, dat ze meer solidariteit willen", daagt ze Bouali uit. En, tot het publiek: "Jullie hebben al invloed en zijn effectief. Zonder jullie inzet had deze avond niet plaatsgevonden."

"Onderschat niet wat jullie kunnen doen", zegt Van Ojik tegen het publiek en in het bijzonder tegen de delegatie van de Nicaraguaanse gemeenschap in Nederland. Het uitgangspunt vanavond was dat politici te weinig prioriteit geven aan Midden-Amerika. Maar, zegt Van Ojik, de afgelopen vijf, zes jaar is daar weinig input van NGO's over geweest. "Er is nu 40 miljoen extra te besteden aan diplomatieke posten. Nicaragua heeft geen ambassadeur. Maar het zou heel goed zijn als het maatschappelijk middenveld zijn stem laat horen - dan zou het Huis eindelijk zeggen: waarom is er geen ambassade in Managua?"