Paradoxen van de politiek: Te veel partijen?

Blog door Jerome Scheltens, NIMD adviseur kennisontwikkeling

Deze blog is de tweede in een reeks inzichten over Politieke paradoxenwaarmee onze adviseur kennisontwikkeling onderzoekt hoe we in ons werk omgaan met paradoxen, tegenstrijdigheden of contra-intuïtieve manifestaties in de politiek.

Kunnen er ooit te veel partijen zijn in een democratie?

Het principiële antwoord is: "Helemaal niet!"
De werkelijkheid is echter niet zo eenvoudig.

Als je, zoals ik, een professional bent die werkzaam is op het gebied van internationale ondersteuning van de democratie, dan is de kans groot dat een van je collega's je tijdens een drankje heeft verteld: "Het politieke partijenlandschap in land X is gewoon onbeheersbaar! Burgers kunnen geen goede keuze maken. Er zijn gewoon te veel partijen op het stembiljet en ze zijn niet van elkaar te onderscheiden."

Principiële partijen

Ik begrijp de frustraties van mijn collega's en kan me zeker inleven in sommige problemen die kunnen voortvloeien uit een lang stembiljet.

Maar voordat we overgaan tot tegenmaatregelen, moeten we eerst eens kijken waarom we eigenlijk politieke partijen hebben. Partijen zijn privé-initiatieven van burgers, opgericht rond gedeelde standpunten en belangen.

Burgers kunnen en moeten immers samenkomen rond kwesties van algemeen belang. Het oprichten van een politieke partij is een fundamenteel politiek recht, vaak gegarandeerd door het grondwettelijke recht op vergadering. Vanuit dit perspectief kun je nooit genoeg politieke partijen hebben!

Partijen in de praktijk

In de praktijk kan het hebben van veel politieke partijen echter voor problemen zorgen. De reden hiervoor is vaak de financiering: In sommige landen hebben partijen onmiddellijk recht op overheidsfinanciering zodra ze zich registreren of zich inschrijven voor verkiezingen.

Ik herinner me bijvoorbeeld dat Tunesië dit vlak na de revolutie van 2011 deed uit principe. Ze wilden het cruciale nieuwe recht van hun burgers op vergadering echt steunen.

Andere landen, zoals Mozambique in het verleden, geven financiering omdat ze het zien als een manier om publieke participatie te stimuleren.

Deze maatregelen zijn er echt op gericht om iedereen een stem te geven. Maar helaas zijn ze vaak een stimulans om een partij alleen op papier te registreren. Als dergelijke financiële regelingen er eenmaal zijn, werken ze averechts en zijn ze moeilijk terug te draaien omdat elke poging kan worden gezien als een poging van de gevestigde partij om de concurrentie te beperken.

Een ander gevolg van deze genereuze financiële regelingen is dat het erg moeilijk is om een effectief dialoogproces tussen partijen tot stand te brengen. De kleine, minder georganiseerde partijen willen ook meedoen, soms zelfs direct na inschrijving.

En het is moeilijk om hen de toegang te weigeren als je beweert te streven naar inclusiviteit. Het is belangrijk dat burgers en partijen zich realiseren dat het uitoefenen van hun recht op vergadering hen niet meteen het recht geeft om deel te nemen aan het openbaar bestuur en de besluitvorming.

Gezonde drempels

Gezien de uitdagingen die het hebben van veel politieke partijen met zich meebrengt, denk ik dat het legitiem is om drempels in te voeren. Deze moeten natuurlijk redelijk zijn. Transparante en objectieve criteria zijn van fundamenteel belang en deze moeten duidelijk worden uitgelegd en met vertrouwen worden verdedigd.

Denk aan praktische maatregelen: registratieprocedures zoals het verzamelen van steunbetuigingen en het betalen van waarborgsommen, waardoor partijen kunnen overwegen of ze vastbesloten genoeg zijn om mee te doen aan de verkiezingsrace en publieke verantwoordelijkheid op zich te nemen.

Dergelijke evenwichtsoefeningen vormen de kern van het werk van NIMD in de dialoog tussen de partijen. Als vuistregel streven we naar zoveel mogelijk inclusiviteit als effectief beheersbaar en geloofwaardig is. Dit betekent dat we een aantal selectiecriteria moeten hanteren. Verkiezingssucces - als die verkiezingen natuurlijk vrij en eerlijk zijn - is een van de belangrijke criteria.

Vorige week lanceerde NIMD een nieuwe campagne die de waarde van democratie benadrukt, inclusief de noodzaak van meerdere en diverse partijen in een goed functionerende democratie. Geniet en deel!