NIMD en het Colombiaanse vredesakkoord: Naar een meer gelijkwaardige en inclusieve samenleving

In Colombia is er niemand in leven die een langdurige vrede heeft gekend.

NIMD-landendirecteur Ángela Rodríguez groeide, net als veel Colombianen van haar generatie, op in angst voor bommen, ontvoeringen en burgeroorlog.

Als dochter van oogartsen groeide ze op in een zorgzaam en hardwerkend gezin. Ze ontwikkelde al op jonge leeftijd een interesse voor politiek en daarom was het voor haar een logische keuze om politicologie en beleid en ontwikkeling te gaan studeren.

Sinds het midden van de jaren zestig gaat het grootste conflict in Colombia tussen de regering en de Colombiaanse Revolutionaire Strijdkrachten (FARC). In de loop der jaren heeft dit conflict naar schatting 250.000 mensen het leven gekost en zijn 7 miljoen mensen ontheemd geraakt.

Een van de hoofdoorzaken was de politieke uitsluiting van grote delen van de samenleving, die bijdroeg aan de opkomst van illegale gewapende groeperingen zoals de FARC.

Met een diep verlangen om verzoening te bevorderen en polarisatie in haar land te bestrijden, besloot Ángela zich in te zetten voor een beter politiek systeem.

Toen NIMD begon werken in Colombia in 2010 in een poging om politieke partijen te versterken en het politieke systeem opener en inclusiever te maken.

Op dat moment werkte Ángela bij UNDPvia welke NIMD in eerste instantie haar programma's uitvoerde. Toen NIMD besloot een eigen landenkantoor op te zetten in Colombia, besloot Ángela mee te doen en te helpen bij het opzetten van het kantoor.

Door jarenlang nauw samen te werken met de meeste politieke partijen in het land en goede persoonlijke relaties op te bouwen, is het NIMD erin geslaagd om hun vertrouwen te winnen. De onpartijdigheid van NIMD, het lokale eigenaarschap en de betrokkenheid op lange termijn zijn ook cruciaal voor het vermogen om samen te werken met partijen die zeer verschillende politieke ideologieën vertegenwoordigen.

Door zijn regelmatige werk met politieke partijen en overheidsinstellingen had het NIMD dus al een goede relatie met de Colombiaanse regering toen het vredesproces begon.

Maar omdat de organisatie de steun voorzag die aan beide kanten van de tafel nodig zou zijn nadat er een vredesakkoord was bereikt, nam ze een moedige stap en bood ze de FARC al tijdens de eerdere fasen van de onderhandelingen haar hulp aan.

Toen in 2016 duidelijk werd dat de vredesonderhandelingen tussen de Colombiaanse regering en de FARC tot een bevredigend einde kwamen, nodigde de onderhandelingstafel in Havana Ángela, als uitvoerend directeur van NIMD Colombia, uit voor voorbereidende gesprekken met beide partijen om de doelstellingen te bespreken van de Speciale Verkiezingsmissie die NIMD mocht samenstellen.

Perspectieven veranderen: Ontmoeting met de FARC

Toen ze opgroeide in de Colombiaanse hoofdstad Bogotá, hoorde Ángela alleen maar dat de FARC de vijand was en de oorzaak van al het geweld, ontvoeringen en verdwijningen.

Daarom vond ze het op persoonlijk vlak in het begin moeilijk om hen te ontmoeten. Maar er was geen weg terug.

Toen ze in alle stilte de vergaderzaal binnenkwam, herkende ze meteen twee van de belangrijkste commandanten van de FARC. Toen het gesprek over de politieke wortels van het conflict ging, had Ángela moeite om haar aandacht erbij te houden.

Ze kon niet geloven waar ze was.

Toch waren de FARC-commandanten vriendelijk en werd er gelachen tijdens de ontmoeting. Ze namen afscheid met een knuffel.

Er klopte echter iets niet bij Ángela en ze verliet de plek met een ongemakkelijk gevoel zonder precies te weten waarom. Ze begon elke opmerking en elk gebaar in haar hoofd na te lopen in een poging iets ongepasts te vinden, maar ze was er zeker van dat de commandanten haar niets dan respect hadden getoond.

De volgende dag deelde ze de ervaring met haar vader, die als eerste haar interesse in politiek had gewekt en haar had geleerd hoe ze de kranten met verhalen over moorden op presidentskandidaten en bomaanslagen moest interpreteren. Voor hem was het antwoord eenvoudig: Ángela was begonnen het monster dat ze haatte en vreesde te vermenselijken: het begin van verzoening na conflict.

Voor Ángela bevestigden de onverwacht vruchtbare ontmoetingen het belang om altijd open te staan voor anderen en bereid te zijn een dialoog aan te gaan met je vermeende tegenstanders. De gesprekken waren gericht op de noodzaak van inclusie en de noodzaak dat alle mensen kunnen deelnemen aan de politiek.

De oprichting van een politieke partij die zowel de standpunten als de achterban van de FARC vertegenwoordigt, zou daarom cruciaal zijn voor een stabiele en duurzame vrede in Colombia.

Met dit in gedachten bood Ángela de institutionele steun en expertise van NIMD aan om de FARC te helpen bij de overgang naar een legale politieke partij.

Naar een stabiele en duurzame vrede

Niet lang daarna, in september 2016, ondertekenden beide partijen het (initiële) historische vredesakkoord in Cartagena, waarmee een einde kwam aan meer dan 60 jaar intern conflict.

Het was een ontwikkeling die door beide partijen werd verwelkomd en door Iván Márquez, de toponderhandelaar van de FARC, als een overwinning werd toegejuicht:

"We hebben de mooiste van alle veldslagen gewonnen: [De strijd voor vrede in Colombia. De strijd met wapens eindigt en de strijd van ideeën begint."

De Colombiaanse president Juan Manuel Santos onderstreepte ook het belang van de overgang van de FARC:

"Vandaag, nu jullie je terugkeer naar de maatschappij beginnen, nu jullie je omvormen tot een ongewapende politieke beweging [...], heet ik jullie welkom in de democratie".

Dit proces stond echter op het punt een onverwachte en verontrustende wending te nemen. Het vredesakkoord moest door het Colombiaanse volk worden goedgekeurd in een volksraadpleging op 2 oktober 2016, maar tegen alle verwachtingen in won de "NEE"-partij het referendum.

De schokkende uitslag leek het land te verlammen.

Mensen huilden in de straten van Bogotá en in het hele land. Ángela was een van die mensen; vol ongeloof zag ze haar droom van vrede in Colombia voor haar ogen ineenstorten.

Toch waren de weken die volgden verbazingwekkend, met duizenden en duizenden voornamelijk jonge mensen die in Bogotá en andere grote steden de straat op gingen om vreedzaam te protesteren en vrede te eisen.

De onderhandelingspartijen probeerden zoveel mogelijk bezwaren van het NEE-kamp te integreren en in december werd een herzien vredesakkoord goedgekeurd door het Congres.

Het werk aan een stabiele en duurzame vrede zou eindelijk kunnen beginnen.

De rol van NIMD

Ángela's betrokkenheid tijdens het hele onderhandelingsproces heeft ertoe geleid dat NIMD de enige Nederlandse NGO is die twee officiële rollen heeft onder punt 2 (politieke participatie) en punt 6 (implementatie en verificatie) van het vredesakkoord.

Voor Ángela is de kans om bij te dragen aan de hervorming van het politieke systeem, en zo de politiek toegankelijk te maken voor zoveel van haar landgenoten, letterlijk geschiedenis schrijven.

Ze was zo vereerd dat ze kon bijdragen aan de vrede in haar land en de totstandkoming van een meer verenigd Colombia, dat ze niet kon wachten om te beginnen.

NIMD ging snel aan de slag als lid van het selectiecomité voor de Speciale Verkiezingsmissie, een groep die verantwoordelijk was voor het geven van aanbevelingen om het kiesstelsel te verbeteren. De Speciale Verkiezingsmissie streefde ernaar om het politieke systeem inclusiever te maken, waardoor er democratische ruimte zou ontstaan voor nieuwe actoren en de kans op een terugval in het gewapende conflict kleiner zou worden.

Ángela leidde het technisch secretariaat van deze speciale verkiezingsmissie. In deze hoedanigheid was zij de belangrijkste woordvoerder van de missie, zat de meeste vergaderingen voor en gebruikte haar contacten met alle bestaande politieke partijen om ervoor te zorgen dat er rekening werd gehouden met hun uiteenlopende standpunten.

Als tweede officiële rol biedt het NIMD institutionele steun voor de uitvoering van het akkoord over politieke participatie, samen met het Carter Centre, UNASUR en Zwitserland, en streeft het ernaar om het belang van de hervormingen breder onder de aandacht van het publiek te brengen.

Naast haar officiële taken wil NIMD ervoor zorgen dat alle partijen gelijke kansen hebben om deel te nemen aan de politieke arena. Daarom zullen Ángela en haar collega's de nieuwe politieke organisatie die voortkomt uit de FARC steunen zodra deze volledig ontwapend is, door deze te helpen voldoen aan de wettelijke eisen voor registratie en door deskundige kennis te leveren over het functioneren van het Colombiaanse politieke systeem.

In feite vinden de noodzakelijke veranderingen al plaats. De FARC is nu vertegenwoordigd in het Congres en de nieuwe oppositiewet is door alle politieke partijen besproken en aangenomen.

Hernieuwde hoop voor de toekomst

Ángela is zich er - net als alle Colombianen - van bewust dat de volledige tenuitvoerlegging van het vredesakkoord nog steeds een lang proces is met veel uitdagingen, maar dat het ook de enige manier is om vooruit te komen. Voor haar is het heel bijzonder om zo nauw betrokken te zijn bij de vernieuwing van het politieke systeem van haar land.

Ze is zich ervan bewust dat haar werk cruciaal is om het systeem opener en inclusiever te maken, ervoor te zorgen dat politieke partijen beter reageren op de samenleving en de democratische waarden van (politieke) actoren te versterken.

Samen zullen deze stappen het risico op een terugkeer naar een gewelddadig conflict verkleinen.

Voorlopig heeft de ondertekening van het vredesakkoord al geleid tot een historisch laag geweldsniveau. Vanaf het begin van het staakt-het-vuren in augustus 2016 tot het einde van dat jaar zijn er geen mensen meer gedood of gewond geraakt in het conflict.

Ángela kan nu vrijer reizen in haar land, met minder angst om aangevallen of ontvoerd te worden. Nu kan ze de schoonheid van haar land ontdekken en begint ze de echte omstandigheden waarin Colombianen op het platteland leven beter te begrijpen.

Dergelijke ontwikkelingen zullen uiteindelijk leiden tot veel meer wederzijds begrip tussen alle Colombianen en resulteren in een meer gelijke en inclusieve samenleving.