Geld en politiek in Mali: onderzoek naar de kosten van politiek

Issa Togo is parlementslid in Mali. Hij komt uit het centrum van Mali, een gebied in grote onrust. Jihadistische aanvallen op het leger en de burgerbevolking zijn bijna dagelijkse kost geworden en door de afwezigheid van de staat is het onmogelijk om gewelddadige botsingen tussen gemeenschappen te beteugelen. Corruptie is ook wijdverbreid en veel politici worden ervan beschuldigd dat ze geld in plaats van beleid gebruiken om de steun van de kiezers te winnen. We ontmoetten Togo toen hij deelnam aan het onderzoek Cost of Politics van NIMD, dat tot doel had de rol van geld in de democratie van Mali te begrijpen.

Een onwillig parlementslid komt naar voren

Togo's politieke carrière laat goed zien hoe geld in de loop der jaren de overhand heeft gekregen in de politiek. "Toen ik in 2002 voor het eerst kandidaat was voor een parlementszetel, heb ik geen cent uitgegeven! Ik was niet van plan om politiek te gaan bedrijven, maar ik was vrij populair in mijn district, Koro, dus verschillende politieke partijen wilden dat ik me kandidaat stelde. Persoonlijk was ik meer geïnteresseerd in mijn werk als onderzoeker, maar mijn familie besloot dat het voor iedereen het beste zou zijn als ik me verkiesbaar stelde. Dus ik las de politieke programma's en koos ervoor om me verkiesbaar te stellen voor ADEMA."

Vandaag, zittend in het NIMD-kantoor in Bamako, kijkt Togo terug op de campagne van 2002: "Er was echt niet veel voor nodig om die verkiezingen te winnen. Ik herinner me dat ik een dorp binnenging toen ik campagne voerde. De bevolking was naar buiten gekomen met trommels en kostuums om mijn kandidatuur te steunen. Een dorpsoudste kwam zijn huis uit en vroeg zich af waar al die ophef over ging. Toen de mensen hem vertelden dat het was om stemmen voor mij te mobiliseren, zei hij: 'maar dat is niet nodig. Vertel de sous-préfet [ambtenaar van de lokale overheid] dat we niet gaan stemmen; Togo is onze MP".

Geachte Togo lacht als hij het heeft over de opvatting van de oude man over democratie, maar hij voegt eraan toe: "Maar zo is het gegaan. Ik won. Zonder moeite."

 

Geld betreedt de politieke ruimte

De macht van het geld werd Togo vijf jaar later, in 2007, duidelijk toen hij zich herkiesbaar stelde. Een rivaliserende partij gaf prioriteit aan het winnen van Togo's zetel en presenteerde een zeer rijke kandidaat die links en rechts geld uitdeelde.

Togo herinnert zich een telefoontje dat hij kreeg uit een van de dorpen die in 2002 op hem stemden. De oppositiekandidaat was op bezoek geweest en had de vrouwen van het dorp een molen aangeboden, dus de mannen waren bang dat ze zouden overstappen naar de oppositie. Togo vertelde de mannen dat ze de molen terug moesten brengen naar de oppositiekandidaat en dat hij er zelf voor zou zorgen dat de vrouwen een molen zouden krijgen. Uiteindelijk verloor zijn lijst de verkiezingen van 2007. Maar uit principe gaf hij de molen toch.

"Zie je, toen begon het..." mijmert Togo.

 

De prijs betalen om parlementslid te zijn

In de vijf jaar na 2007 klom Togo op tot kabinetschef van de parlementsvoorzitter. Al die tijd bezocht hij regelmatig zijn district om zijn kandidatuur voor de volgende verkiezingen voor te bereiden. Het was bij die verkiezingen van 2013, na de staatsgreep en een overgangsperiode, dat de invloed van geld echt explodeerde. Hij zegt: "Als ik alleen op mijn lijst had gestaan, was ik er zonder veel kosten doorheen gekomen, zonder twijfel."

Togo was echter niet alleen. Het systeem van meerderheidslijsten in Mali, waarbij iedereen wint, betekent dat de kiezers niet alleen een keuze maakten voor Togo, maar voor alle namen die met hem op de lijst van zijn partij stonden en waarvan sommigen meer afhankelijk waren van hun collectieve vermogen om stemmen te kopen. Naarmate er van bepaalde kanten geld in het district werd gepompt, werden alle andere partijen onder druk gezet om dit voorbeeld te volgen in een zichzelf versterkende cyclus van stemmen kopen. Toen stemmen kopen zijn intrede deed in het systeem, werden partijen gestimuleerd om kandidaten te kiezen, niet alleen vanwege hun vaardigheden en politieke overtuigingen, maar ook vanwege het geld dat ze in de campagne zouden brengen.

 

"Vaak zijn één of twee kandidaten op een lijst van maximaal zeven zetels misschien serieus, maar de anderen zijn er alleen maar omdat ze geld binnenbrengen! En dus had ik geen andere keuze dan ook geld uit te geven." Hij en zijn running mates gaven tienduizenden euro's uit tijdens die verkiezingen. "Ik weet zeker dat we meer dan 200.000 euro hebben uitgegeven - maar de andere kant gaf nog meer uit!"

Togo's lijst won de verkiezingen van 2013 en hij werd weer parlementslid, maar hij keek vooruit naar de volgende verkiezingen. Het was tijdens deze parlementaire cyclus dat Togo besloot om samen te werken met NIMD en te onderzoeken hoe en waarom de kosten van verkiezingen zo hoog waren opgelopen.

Het grote geld in de politiek uitdagen

In 2019 voerde NIMD Mali, met de hulp van de lokale denktank en actiegerichte onderzoeksgroep Odyssee, een uitgebreide enquête uit onder parlementsleden, lokale verkozenen en politieke partijen. Daaruit bleek dat een verkiezingscampagne voor parlementsverkiezingen gemiddeld het equivalent van 54.000 euro kost, terwijl het gemiddelde salaris in Mali minder dan 100 euro per maand bedraagt. Uit het onderzoek bleek ook dat 28% van dat bedrag wordt uitgegeven op de dag van de verkiezingen zelf, wat duidt op het op grote schaal kopen van stemmen.

Het onderzoek maakte duidelijk dat de negatieve invloed van geld in de politiek toeneemt, dankzij de uitsluiting van mensen die het zich niet kunnen veroorloven om een campagne te financieren - vooral historisch gezien economisch achtergestelde groepen zoals vrouwen en jongeren. Bij de selectie van kandidaten begint het geld dat nodig is om campagnes te financieren voorrang te krijgen op de ideologische en politieke capaciteiten van de kandidaten. Als gevolg daarvan verliest de politieke klasse snel haar geloofwaardigheid.

 

Maar dankzij de publicatie van studies zoals het NIMD-rapport over de kosten van politiek, zijn de Malinese kiezers en parlementsleden zich steeds meer bewust van hoe geld de democratie kan ondermijnen en hoe ze dat risico kunnen proberen te beperken.

Togo was een van de 44 van de 147 parlementsleden die bereid waren deel te nemen aan het onderzoek. Bij de presentatie van het eindrapport legde hij een moedig getuigenis af over zijn eigen ervaring met de verlammende greep van geld op de Malinese democratie. Hij nam ook deel aan een radiodebat over het onderwerp. Dit radiodebat maakte deel uit van een sensibiliseringscampagne die het NIMD lanceerde in de aanloop naar de parlementsverkiezingen van 2020. De campagne, waaraan wordt deelgenomen door bloggers, rappers, spoken word artiesten en reguliere media in zowel de Franse als de lokale taal, heeft als doel uit te leggen hoe het verkopen van stemmen de democratie en inclusieve politiek ondermijnt.

Pleiten voor een nieuw systeem

Togo veranderde van de onwillige kandidaat van 2002 in een van de weinige Malinese parlementsleden die bereid was om openlijk de kosten van de politiek in Mali te erkennen. Vandaag stelt hij: "Er is een mentaliteitsverandering nodig, zowel bij de politieke partijen als bij de kiezers. Maar ook het systeem moet veranderen. Met het systeem van meerderheidsstemmen telt de individuele verdienste van de kandidaat niet. Ik zeg je, als dat zou veranderen, zouden we veel minder geld verspillen aan verkiezingen."

Togo kijkt terug op zijn deelname aan het onderzoek: "Daarom was het NIMD-onderzoek zo belangrijk. Uit de bevindingen blijkt duidelijk dat er veel geld gaat naar het kopen van stemmen, maar ook naar het betalen voor je plaats op de lijst van je partij. Met als gevolg dat veel gekozen functionarissen zich uiteindelijk niet verantwoordelijk voelen voor hun kiezers, noch voor hun politieke partij! Ze zijn er alleen maar om hun positie te gebruiken om hun investering tijdens de campagne terug te verdienen."

 

Als iemand van binnenuit in de politiek ziet Togo nu dat de schadelijke invloed van geld veel verder gaat dan de verkiezingen: "En laten we niet al het geld vergeten dat we uitgeven terwijl we in functie zijn. Het is onmogelijk om herkozen te worden als je je geld niet besteedt aan het tevreden houden van je kiezers door geld uit te delen en hun dagelijkse problemen op te lossen."

Voor Togo hebben de lessen van het NIMD-onderzoek hem ertoe aangezet om naar alternatieve verkiezingsmodellen te kijken - modellen die volgens hem beter kunnen bijdragen aan een bestuur dat verantwoording aflegt, inclusief en representatief is. Hij vreest dat democratie 'een zaak van de rijken' wordt en dat kiezers en de politieke klasse bewust moeten worden gemaakt van de gevaren daarvan. Het werk van NIMD in Mali is erop gericht om de democratie in Mali te verbeteren en dat betekent ervoor zorgen dat de agenda van de regering wordt bepaald door de steun van het publiek en niet door diepe zakken.

Dit verhaal stond in Jaarverslag 2019 van NIMD. Sinds dit werd geschreven, zijn er verkiezingen gehouden en vond er in augustus 2020 een staatsgreep plaats. NIMD is tijdens de staatsgreep actief gebleven in Mali door dialoog faciliteren en door voort te bouwen op dit onderzoek naar de Kosten van Politiek. Contact om met onze experts in Bamako te spreken.