Ethiopië: De reis van één vrouw van politieke gevangene tot pionier voor dialoog

Birtukan Mideksa is niet iemand die een uitdaging uit de weg gaat. Als een van de meest prominente politieke gevangenen van Ethiopië bracht ze in de jaren 2000 jaren door achter de tralies, vastbesloten om trouw te blijven aan haar waarden en overtuigingen, zelfs onder de moeilijkste omstandigheden.

Vandaag is het haar uitdaging om als hoofd van de Nationale Verkiezingsraad een goed functionerende meerpartijendemocratie in Ethiopië op te bouwen en in stand te houden - en ze kijkt met haar gebruikelijke optimisme en vastberadenheid uit naar haar taak.

Een passie voor democratie

"Samen met mijn collega's proberen we hervormingen door te voeren op vele niveaus van ons verkiezingsproces," zegt ze. "We hebben bepaalde mijlpalen bereikt, maar we moeten nog meer doen."

Birtukan bezocht onlangs Den Haag met andere leden van de Nationale Kiesraad op een fact-finding missie georganiseerd door NIMD en sprak over de waarden die haar hebben geleid sinds ze als jonge vrouw met een bescheiden achtergrond haar carrière in de rechten begon in de jaren 1990.

 

"Mijn passie voor democratie is ontstaan tijdens mijn studie en in het begin van mijn carrière, toen ik het geluk had om bij de rechterlijke macht te gaan", legt ze uit. "Ik kon niet tegen onrecht in welke vorm dan ook."

Ze boekte al vroeg succes toen ze op 25-jarige leeftijd werd benoemd tot federale rechter. Maar het onrecht dat ze in de rechtszaal zag - en de beperkingen van haar positie om de samenleving als geheel te helpen - zette Birtukan aan tot een carrière in de politiek.

"We hadden de idealen van de rechtsstaat en de idealen van het respecteren van de mensenrechten, maar dat werd in de praktijk niet altijd waargemaakt," zegt ze. "Dat bracht me ertoe om in de richting van activisme en politiek te denken, om die cruciale kwesties vanuit een groter en breder perspectief te bekijken."

"Je weet dat wat je doet voor een groter algemeen belang is."

Ze sloot zich aan bij de Coalitie voor Eenheid en Democratie (CUD) in de aanloop naar de verkiezingen in 2005, die een belangrijke stap moesten zijn in de overgang van Ethiopië van een eenpartijstelsel naar een echte meerpartijendemocratie. De resultaten werden echter fel betwist, waarbij de regerende partij de overwinning opeiste en de oppositie beweerde dat er met de stemmen was geknoeid. Oppositieleden werden gearresteerd en gevangen gezet. Birtukan werd veroordeeld tot levenslange gevangenisstraf op beschuldiging van onder andere verraad en moest haar jonge dochter aan de zorg van haar moeder overlaten toen ze de gevangenis inging.

Het was de eerste van twee periodes in de gevangenis en Birtukan herinnert zich hoe ze vastberaden bleef door de geschriften van andere politieke gevangenen te lezen, zoals Aung San Su Kyi uit Myanmar, en haar einddoel in het oog te houden.

"Het bereiken van echte democratie in Ethiopië was mijn persoonlijke aspiratie en een collectieve politieke aspiratie voor mijn land," zegt ze. "Die waarden zijn nobel en dat geeft je de kracht dat je weet dat wat je doet voor een groter, gemeenschappelijk goed is."

 

Uiteindelijk kwam ze in 2010 vrij en verhuisde ze met haar dochter naar de Verenigde Staten om een fellow te worden bij de National Endowment for Democracy. Maar Birtukan verloor nooit het geloof in het potentieel van haar thuisland om te leren van het verleden en vooruit te gaan.

Dus toen premier Abiy Ahmed in 2018 aan de macht kwam met de belofte van hervormingen en het opheffen van het verbod op oppositiepartijen, accepteerde ze zijn uitnodiging om terug te keren en haar functie bij de Nationale Verkiezingsraad op te nemen, omdat ze de benoeming zag als een gebaar van verzoening.

Een zware taak voor de boeg

"Het was belangrijk en inspirerend en geeft vertrouwen, vooral voor mensen die nog in de oppositie zaten," zegt ze. "Ik was een van hen en nu dien ik iedereen, inclusief de regeringspartij. Dus tot op zekere hoogte denk ik dat het de politieke actoren vertrouwen heeft gegeven."

Maar Birtukan begrijpt de enorme omvang van de taak die voor hem ligt in een land met een geschiedenis van dominantie door één partij en spanningen tussen verschillende regio's.

"De democratische praktijken, democratisch bestuur en vreedzame politiek en dialoog waren decennialang niet geïnstitutionaliseerd," zegt ze "Dus om een gevestigd verkiezingsproces te hebben, hebben we regels nodig, we hebben een rechtsstaat nodig, we hebben onafhankelijke instellingen nodig."

 

Om de voorwaarden te scheppen voor de oprichting en instandhouding van dergelijke belangrijke pijlers van de democratie, is Birtukan een groot voorstander van dialoog.

"Wij, als het verkiezingsmanagementorgaan, ondersteunen de politieke partijen in het algemeen en faciliteren hun samenwerking al bijna drie jaar," zegt ze. "De politieke actoren moeten met elkaar leren praten. Dat klinkt misschien gemakkelijk, maar dat is het niet."

Samenwerken voor het algemeen belang

Birtukan steunde deze dialoog in de aanloop naar de verkiezingen van juni vorig jaar, waarbij premier Abiy Ahmed voor een nieuwe termijn werd verkozen. Maar de verkiezingen werden overschaduwd door een conflict in de regio Tigray.

"We zijn een land met allerlei soorten diversiteit - taalkundige diversiteit en politieke diversiteit," legt Birtukan uit. "Als land dat decennialang onder een autoritair systeem heeft geleefd, werden we, toen het land zich openstelde voor democratische praktijken, geconfronteerd met nieuwe uitdagingen omdat deze diversiteit lange tijd werd onderdrukt. Dat leidde tot polarisatie en conflicten in verschillende delen van het land."

Er is nu een nationale dialoog gaande om te proberen het conflict op te lossen, en voor Birtukan onderstreept dit waarom ze moet blijven pleiten en alle politieke partijen en etnische groepen moet blijven aanmoedigen om samen te werken voor het algemeen welzijn van het land.

"Het begint met met je tegenstander in dezelfde ruimte te zitten, zelfs als er veel vijandigheid is, en regels op te stellen en je aan die regels te houden", zegt ze.

Haar andere ambities zijn meer vrouwen en jongeren aanmoedigen om de politiek in te gaan en politieke partijen helpen om te reageren op de behoeften van de kiezers: "Als je geen sterke en capabele politieke partijen hebt die de belangen en ideeën van een aanzienlijk deel van de samenleving of kiezers kunnen verwoorden, dan zou het proces zinloos zijn."

Vooruitgang in de goede richting

NIMD Ethiopië is verheugd een partner te zijn op deze reis en samen te werken met de Nationale Verkiezingsraad om kennis te delen, dialoog te faciliteren en een nieuwe generatie politici op te leiden aan de Ethiopische Democratie Academies.

Want zoals Birtukan het samenvat, is het opbouwen van echte democratie een proces dat een engagement op lange termijn vereist: "De kiezers zullen het proces verfijnen door middel van verkiezingen - we moeten het steeds opnieuw doen, want het is geen eenmalig project, het gaat om vooruitgang boeken in de goede richting."