COVID-19 reacties op noodsituaties en bescherming van de democratische ruimte

Gepubliceerd op 30-06-2020

Leestijd 5 minuten

Nieuws

De internationale uitbraak van het Coronavirus heeft ernstige gevolgen voor de democratie wereldwijd. In de #NooitLockdownDemocratie blogserieHet NIMD-netwerk bekijkt wereldwijd hoe we op de pandemie kunnen reageren terwijl we ons werk voortzetten om de democratie te beschermen. Volg @WeAreNIMD op Twitter en de hashtag #NooitLockdownDemocratie om nooit een bericht te missen.

Door Franklin De Vrieze, Senior Bestuursadviseur, Westminster Stichting voor Democratie (WFD), & Edin Elgsaether, Kennisadviseur, Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie (NIMD)

Als reactie op de COVID-19 pandemie, meer dan 100 landen noodwetten hebben aangenomen of noodtoestanden hebben uitgeroepen. Er is echter een goede balans tussen het beschermen van de volksgezondheid en het risico dat de democratische ruimte wordt verkleind door burgerrechten en politieke rechten in te perken. We zijn inderdaad getuige van een endemische situatie voor de democratische ruimte, naast een verwoestende economische impact.

Het antwoord op deze crisis is een raadsel voor regeringen; en hun beslissingen zullen verstrekkende gevolgen hebben voor politieke participatie en inclusie, waardoor een nieuwe crisis van de democratie dreigt. Zonder een antwoord van de overheid dat gebaseerd is op inclusie, verantwoordingsplicht en transparantie, is het waarschijnlijk dat de belangen van vrouwen en gemarginaliseerde groepen niet worden behartigd.

Om de huidige trends van krimpende democratische ruimte en toenemende ongelijkheid te doorbreken, is het belangrijk ervoor te zorgen dat de noodbevoegdheden - hoewel ze van vitaal belang zijn om de gezondheid te beschermen - niet worden gebruikt om de democratische ruimte te verkleinen.

Hoe crises bestaande problemen verergeren

Crises hebben de neiging om trends en veranderingen die al in beweging zijn te versnellen. Tot 70% van de wereldbevolking had al te maken met toenemende ongelijkheid. De economische gevolgen van de pandemie zouden de kloof tussen de top en de bodem nog kunnen vergroten. Volgens een nieuw VN-rapport, COVID-19 en menselijke ontwikkelingVoor sommige dimensies van menselijke ontwikkeling zijn de huidige achterstandsniveaus sinds het midden van de jaren 1980 niet meer voorgekomen.

Historisch gezien zijn tijden van crisis slechter voor vrouwen en gemarginaliseerde groepen, omdat hun werk vaak onzeker is en ze minder toegang hebben tot financiële middelen. Hun gebrek aan politieke invloed betekent dat maatregelen die worden genomen als reactie op een crisis zelden rekening houden met de behoeften van deze groepen, zoals bleek na de Financiële crisis in 2008. Dit is misschien niet onverwacht, want in tijden van crisis worden beslissingen genomen zonder toezicht en door een paar mensen - vaak bevoorrechte mannen.

In het COVID-19 en Human Development Report van de VN staat over de huidige crisis het volgende: "De pandemie kwam bovenop onopgeloste spanningen tussen mensen en technologie, tussen mensen en de planeet, tussen de haves en de have-nots." Nu het World Economic Forum opnieuw lage niveaus van politieke empowerment en afnemende economische participatie voor vrouwen zal het effect van de COVID-19-crisis waarschijnlijk catastrofaal zijn voor de deelname van vrouwen aan de politiek, wat leidt tot minder inclusie op de langere termijn.

Van crisis naar kans

Het is duidelijk dat voor het verslaan van de pandemie extreme maatregelen op het gebied van de volksgezondheid nodig zijn. Dit hebben we vooral gezien in de vorm van beperkingen van de vrijheid van beweging en vergadering, die zijn ingesteld om de verspreiding van de infectie tegen te gaan. Maar juist deze maatregelen kunnen decennia van werk op het gebied van economische, politieke en sociale empowerment van vrouwen en gemarginaliseerde groepen ongedaan maken. De keerzijde hiervan is dat als we voor een inclusieve benadering kiezen, er juist mogelijkheden zijn om verantwoording, transparantie en vertegenwoordiging te versterken. Dit mogen we niet laten gebeuren.

De waarschijnlijkheid dat de beperkingen op sociale contacten zullen worden verlengd, is een krachtige stimulans voor parlementen en politieke partijen om te innoveren om het toezicht en de vertegenwoordiging voort te zetten en verder te versterken. Aangezien de meeste noodwetgeving al is aangenomen, kunnen parlementen zich richten op het afleggen van verantwoording als het gaat om de reikwijdte, economische en sociale impact, beperking van rechten, budgettaire gevolgen, tijdsduur, implementatiemethoden en onbedoelde gevolgen van de wetgeving.

Bijvoorbeeld de Kamer van Afgevaardigden van Argentinië staat parlementariërs uit kwetsbare groepen toe om via Zoom deel te nemen aan commissievergaderingen. Dit zorgt ervoor dat ze hun bezorgdheid kunnen uiten en de toezichtfunctie van deze commissies kunnen waarschuwen voor eventuele ongelukkige gevolgen van maatregelen voor kwetsbare groepen. De Nationaal Auditbureau haar toezicht tijdens de pandemie verbeterd toen ze begon met een proactieve controle van de financiële gevolgen van de reactie van de Britse regering. Beide gevallen laten zien dat er openingen zijn voor overheden om na te denken en hun manier van werken tijdens de pandemie te veranderen.

Politieke partijen en parlementsleden kunnen ook de belangen en behoeften van hun achterban vertegenwoordigen, waaronder vrouwen en gemarginaliseerde groepen. Met behulp van technologie kunnen politici een breder publiek bereiken en meer verschillende stemmen horen die anders misschien moeilijker te bereiken zouden zijn. Een groeiend aantal parlementen organiseert commissievergaderingen op afstand en virtuele hoorzittingen, zoals in Myanmar, de Malediven, Zuid-Afrika, Oekraïne en elders. Dit kan het ook makkelijker maken voor veel groepen om bereikt en gehoord te worden, omdat het organiseren van een vergadering online minder planning en logistiek vergt.

Onderzoek naar noodbevoegdheden en wetgeving

De meest voorkomende reactie van de overheid op COVID-19 was het toekennen van een vorm van noodbevoegdheden, waardoor snelle besluitvorming mogelijk werd en strikte regels zoals sociale afstand konden worden opgelegd. Deze dragen een risico voor burgerlijke en politieke rechten en gelijke sociaaleconomische kansen. De toepassing van dergelijke wetten moet daarom in de tijd beperkt worden. Dit kan worden gegarandeerd door herzieningsclausules of vervalbepalingenHierin staat hoe lang de noodtoestand duurt, wanneer deze moet worden herzien en of deze kan worden verlengd.

Het Noorse parlement heeft bijvoorbeeld een noodwet aangenomen die een maand geldig is, en de regering heeft nu vroeg om een verlenging met nog een maand. Als extra controle kunnen de noodmaatregelen worden stopgezet als een derde van de parlementsleden daarom vraagt. Het federale parlement van Canada heeft noodwetgeving aangenomen die geldig blijft tot eind september. COVID-19 handeling omvat de herzieningsclausule 98, die voorziet in halfjaarlijkse rapportage aan en herziening van de wet door het parlement.

Zet dat eens af tegen landen als Hongarije, waar noodwetgeving is aangenomen zonder tijdslimiet of toezichtmechanismen, en we zien dat de crisis een bedreiging vormt voor de democratie.

De noodtoestand terugdraaien

De verstrekkende bevoegdheden die noodwetgeving kan verlenen, plus de noodzaak om snel te handelen, betekent dat er vaak weinig toezicht is op de aanname ervan. Het beoordelen van de implementatie en impact van noodwetgeving door middel van postlegislative scrutiny (PLS) is een manier om de controle op het democratische proces te herstellen. PLS is het evalueren van wetten die een parlement heeft aangenomen. Het verwijst naar het moment waarop een parlement zich buigt over de vraag of de wetten van een land de verwachte resultaten opleveren, en zo niet, waarom niet.

Veel noodbevoegdheden zijn vastgelegd in secundaire wetgeving of ministeriële besluiten. Door middel van PLS kunnen parlementariërs controleren of het gebruik van de secundaire wetgeving in overeenstemming is met de doelstellingen die in de noodwetgeving zijn vastgelegd. Parlementen moeten hun PLS echter niet beperken tot noodsituaties op het gebied van gezondheid en economie. Ze moeten ook het democratisch functioneren van de samenleving en de vervulling van burgerlijke en politieke rechten beschouwen als iets wat ze regelmatig moeten onderzoeken, evalueren en verbeteren.

Onze organisaties, Westminster Foundation for Democracy en het Nederlands Instituut voor Meerpartijendemocratie, ondersteunen democratische inclusie en verantwoording door ons werk met parlementen en politieke partijen. Met het oog op de huidige trends van krimpende democratische ruimte en toegenomen ongelijkheid, is het belangrijk dat het terugdraaien van de noodbevoegdheden nu begint.