Een democratisch reveil

Als onderdeel van onze Democratie Speciaal, ontwikkeld in samenwerking met het Nederlandse ontwikkelingsmagazine Vice versaNIMD-directeur Thijs Berman onderzoekt de oorzaken en gevolgen van recente protesten over de hele wereld en verkent de kracht van open democratie als een duurzaam alternatief voor populisme..

Demonstraties hebben een comeback gemaakt. Politieke leiders over de hele wereld zijn wakker geschud door luide protestbewegingen.

De Libanese jongeren..., de gele hesjesbeweging in Frankrijk..., demonstranten in Slowakije, Hongkong, Egypte, Irak en Chili... Wat deze demonstranten verbindt is de kloof tussen hen en hun politieke leiders.

Kiezers herinneren de gevestigde politieke partijen er hardhandig aan dat er niet langer automatisch op hun stem kan worden gerekend; dat de tijd van levenslange steun aan partijen voorgoed voorbij is.

Opvallend genoeg wijzen de meeste media-analyses met een beschuldigende vinger naar politici en zeggen ze dat ze hun bevolking in de steek hebben gelaten. Maar dit verklaart de timing niet. Waarom de plotselinge toename van protesten?

Er is nog een essentiële ontwikkeling die hier meer licht op werpt: Het zijn de kiezers zelf die veranderen, vooral de jongste kiezers.

Waarom deze plotselinge verandering?

In arme landen spelen drie factoren een rol bij de verandering onder jonge kiezers:

• het groeiende aandeel jongeren
• hun stijgende opleidingsniveaus
• hun toegang tot informatie.

Ongeveer 41 procent van de wereldbevolking is jonger dan 18 jaar, en dat percentage ligt in de meeste arme landen aanzienlijk hoger.

De overgrote meerderheid van deze jongeren heeft basisonderwijs genoten. Dat betekent dat ze kunnen lezen over de oorzaken van hun armoede en het internet kunnen gebruiken om het welvaartsniveau elders te bekijken.

Het ongeduld neemt dus toe en een gevoel van berusting maakt stilaan plaats voor woede. Jongeren zijn boos over corruptie en ineffectief beleid dat er niet in slaagt om zaken aan te pakken die cruciaal zijn voor hun toekomst: werkgelegenheid, gezondheidszorg, mensenrechten, het klimaat, biodiversiteit, grondstoffen en kapitaalvlucht.

De gevolgen van klimaatverandering

De dynamiek van wanhoop en woede wordt versterkt door de klimaatcrisis en de druk die deze legt op de consumptie van water, land en grondstoffen. Hoewel de klimaatcrisis niet is veroorzaakt door de armste landen, zijn zij wel het zwaarst getroffen. En de armste mensen in die landen worden het hardst getroffen.

Dit zal zo blijven zolang hun stem niet wordt gehoord, hun rechten niet worden gerespecteerd en hun belangen niet worden behartigd.

In de nabije toekomst zullen klimaatmaatregelen wereldwijd zo ingrijpend zijn dat ze niet zonder brede steun kunnen worden uitgevoerd. In dit stadium moeten alle partijen worden samengebracht om oplossingen te vinden. Dit betekent dat het werken aan democratie, en aan inclusieve democratische processen, nu een urgentie heeft gekregen die tien jaar geleden nog ondenkbaar was.

Wat betekent dit voor onze leiders?

Business as usual is niet langer een optie voor gekozen vertegenwoordigers op welk niveau dan ook. In ons informatietijdperk vereist het herstellen en behouden van het vertrouwen van het publiek veel meer contact met mensen. Het vereist meer openheid over dilemma's; en meer nadruk op waarden, grenzen en ambities.

Dat is een grote stap weg van de paternalistische cultuur van praten in plaats van luisteren; van politici die "op de stoel van de bestuurder zitten"; en van een politieke cultuur die rond verkiezingen is opgebouwd.

Een open deur voor populisme

Voor populisten is de oplossing eenvoudig. Impliceer dat je macht en overtuiging hebt door middel van harde slogans en eenvoudige oplossingen; wakker bestaande angsten aan; beperk het debat tot één onderwerp; zoek een zondebok; verkondig dat jij de enige bent die echt het "volk" vertegenwoordigt; werp achterdocht op wetenschappelijke feiten en bezwaren; beschuldig "de elite"... en grijp dan de macht.

Argumenten gebaseerd op eigenbelang en kortetermijndenken zijn aantrekkelijk voor groepen die nog steeds profiteren van de status-quo - de middenklasse en vooral degenen die zich het meest ongemakkelijk voelen bij de gevolgen van globalisering en de veranderingen die moeten worden doorgevoerd om de klimaatcrisis te beteugelen.

Autocratische regimes propageren hun onliberale model steeds openlijker als een aantrekkelijk alternatief voor de 'westerse' democratie.

Maar hoewel populisten misschien niet te stoppen lijken, is er geen reden om moedeloos te zijn. De tijd is tegen de populisten, omdat ze hun beloften zelden kunnen waarmaken. En dat is als ze überhaupt aan de macht komen.

Dramatische beloften kunnen stemmen opleveren, maar die beloften nakomen is een heel ander verhaal.

Een beter alternatief

Het alternatief is het versterken van de open democratie. Deze optie creëert vertrouwen in de instellingen, waardoor vrede en stabiliteit op de lange termijn waarschijnlijker worden.

In open democratische systemen waar elke stem wordt gehoord, komt uitsluiting minder vaak voor en is sociale ongelijkheid over het algemeen minder flagrant. Daarom zou investeren in democratie bovenaan de agenda moeten staan.

De democratie moet worden verdiept om een systeem te creëren waarin mensen vertrouwen hebben in een geloofwaardig parlement en waarin politieke partijen en politici een echte band hebben met de bevolking. Formele democratie, wanneer deze beperkt blijft tot het houden van verkiezingen, is niet genoeg.

Wat nodig is, zijn een onafhankelijke rechterlijke macht, sterke maatschappelijke organisaties en onafhankelijke media die leiders ter verantwoording roepen en vorm geven aan een open democratische samenleving. Waar deze factoren ontbreken, blijven grote groepen gemarginaliseerd en kan het vertrouwen in de politiek snel afbrokkelen.

Nu is het tijd om te investeren in democratie

Landen die een open samenleving voorstaan, kunnen geen beter moment kiezen om in democratie te investeren. Regeringen en regionale organen moeten dringend handelen, gezien de mate van onrust en de opkomst van antidemocratische bewegingen.

Nu is het tijd om te investeren in sociale organisaties die opkomen voor de meest kwetsbare groepen en hen een stem geven.

Nu is het tijd om te investeren in beter bestuur; een soort bestuur dat openstaat voor dialoog en dat de kiezers echt vertegenwoordigt door hen te betrekken bij het opbouwen en vormgeven van hun land.

Nu is het tijd om te investeren in een open en inclusieve democratie.

Op maandag 10 februari werkt NIMD samen met Vice versa om gastheer te zijn "Talkshow: Een inclusieve democratie in Den Haag. De talkshow brengt experts uit de voorhoede van de democratiseringsbeweging samen, met huidige en voormalige politici en experts uit het maatschappelijk middenveld.